در اوایل ماه مارس سال جاری، نسخه‌ی پنجم کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا (APA) گردآوری شده است، دستخوش تغییرهایی شد. در این نسخه‌ی جدید، واژگان متعددی تغییر کرده و نحوه‌ی تشخیص برخی از اختلال‌های روانی واضح‌تر شرح داده شده است. در این میان، یک اختلال روانی جدید تحت عنوان «اختلال سوگواری مدید» (Prolonged Grief Disorder) به این راهنما اضافه شده است که سوگواری را از بعدی جدی‌تر و شدیدتر مورد بررسی قرار می‌دهد.
مبحث سوگواری همیشه مورد توجه حداکثری متخصصان فعال در حیطه‌‌ی سلامت روح و روان بوده است. سوگواری در طول تاریخ زندگی بشر، هیچگاه عادی نشده و همیشه با دشواری‌های بسیاری همراه بوده است. اگر روند سوگواری به درستی طی نشود، غم حاصل از فقدان به شکلی ناسالم در ناخودآگاه نهادینه می‌شود و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به جسم و روان وارد می‌کند. به علاوه، سوگواری ناقص، باعث می‌شود شخص در مواجهه‌های بعدی با غم فقدان نتواند آن‌طور که درخور است با ناراحتی حاصل از آن کنار بیاید.
در این مقاله از دیجی‌کالا مگ، به بررسی اختلال سوگواری مدید می‌پردازیم و ۱۰ توصیه‌ی کارآمد برای کنار آمدن با غم فقدان و طی کردن روند طبیعی سوگواری معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
اختلال سوگواری مدید چیست؟
طبق تعریف ارائه شده در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی، سوگواری مدید به گونه‌ای از سوگواری اطلاق می‌شود که پس از درگذشت عزیزی، بیش از یک سال برای بزرگسالان و بیش از شش ماه برای کودکان به طول بینجامد. اهمیت بحث در مورد این اختلال، با وجود ملموس‌تر شدن پدیده‌ی مرگ و غم از دست دادن عزیزان در اثر همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ دوچندان شده است.
عده‌ی بسیاری در سراسر جهان، هنوز هم در حال طی کردن مراحل سوگواری هستند. واقعیت این است که این همه‌گیری، که از ابتدا با ترس و اضطراب شدیدی همراه بود، فرصت درک فاجعه و پیدا کردن شیوه‌هایی کارآمد برای کنار آمدن با عواقب آن را از انسان‌ها گرفت و روند سوگواری را بسیار سخت‌تر از قبل کرد. داشتن فرصت خداحافظی با عزیزانی که ما را ترک کرده‌اند، یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در راستای به درستی طی کردن مراحل سوگواری محسوب می‌شود. اگر این مرحله حذف شود، لایه‌ای جدید از اندوه به سوگ افزوده می‌شود که زدودن آن بسیار دشوار است. این همان کاری است که سوگواری مدید به سر سلامت روح و روان می‌آورد.
اندوه شدید ناشی از سوگ چگونه ابراز می‌شود؟
هنگامی که شخص عزیزی را از دست می‌دهیم، به عنوان بازماندگان او درگیر احساس‌های مختلفی از قبیل اندوه، خشم، ترس و تنهایی می‌شویم. این احساس‌ها، ارکان سوگواری شدید را تشکیل می‌دهند. به طور کلی، داشتن این احساس‌ها نوعی پاسخ طبیعی از جانب ذهن برای مقابله با تغییرهای شگرفی است که در اثر از دست دادن آن شخص تجربه می‌کنیم. در اثر گذر زمان، سوگواری شکل عادی‌تر و ملایم‌تری به خود می‌گیرد و جای خود را به پذیرش واقعه می‌دهد. نکته‌ی مهم درباره‌ی سوگواری این است که این روند می‌تواند از شخصی به شخص دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد.
سوگواری هیچوقت تمام نمی‌شود، بلکه از اندوه شدید به پذیرش تغییرهای ایجاد شده تغییر شکل می‌دهد.
سوگواری مدید زمانی پدید می‌آید که اندوه شدید راکد شود و فرد وارد چرخه‌ی معیوبی شود که انگار هیچ فراری از آن نیست. تشخیص سوگواری مدید، فعلا فقط با توجه زمان به طول انجامیدن روند سوگواری ممکن است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) بازه‌ی طبیعی سوگواری را برای بزرگسالان ۶ ماه می‌داند، اما انجمن روان‌پزشکی آمریکا بر این باور است که این بازه می‌تواند تا یک سال ادامه داشته باشد.
اندوه حاصل از سوگواری ساختار پیچیده‌ای دارد. در مواقع بسیاری، فرد بازمانده پس از هر بار از خواب بیدار شدن، غم فقدان را مثل روز اول پیش چشمان خود می‌بیند و درگیر افکار مخربی می‌شود که روند سوگواری را شدیدا طاقت‌فرسا می‌کنند. چنین افکاری تنوع بسیاری دارند. در وهله‌ی اول، شخص به اعتبار احساس‌هایی که تجربه می‌کند شک می‌ورزد و به شکل خودتخریبانه‌ای، نحوه‌ی سوگواری خود را قضاوت می‌کند. مرحله‌ی بعد، ابراز ناامیدی نسبت به آینده‌ای عاری از اندوه شدید است. در این میان، شخص از حضور در جامعه و معاشرت با اطرافیان دوری می‌کند و گهگاه، برای آرام کردن درد روانی، به آسیب زدن به جسم خود روی می‌آورد.
رفتارهای دیگری همچون خودسرزنش‌گری و اختصاص دادن زمان بسیاری به اندیشیدن درباره‌ی کارهایی که می‌شد برای عزیز از دست رفته انجام داد اما به هر دلیلی هیچوقت انجام نشد هم نقش بسیار پررنگی در امتداد دادن به روند سوگواری ایفا می‌کنند. داشتن چنین احساس‌هایی تا حدودی طبیعی و برای طی کردن روند عادی سوگواری لازم است، اما اگر کنترل نشوند، می‌توانند سوگواری مدید را پدید آورند.